Ψυχή του ανθρώπου

Κεφάλαιον 6ον

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

§1. Γενικά περί ψυχής

1. Τι ονομάζουμε ψυχή του ανθρώπου;

            Ονομάζουμε ψυχή του ανθρώπου το πνεύμα που δημιουργήθηκε με το θείο εμφύσημα, το οποίο εισήλθε μέσα στο σώμα και το ζωοποίησε, και το οποίο έγινε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση Θεού. Έτσι λοιπόν η ψυχή του ανθρώπου έγινε λογική και νοερά (δηλ. με δύναμη λόγου και νου) ώστε να διευθύνει σκόπιμα και ελεύθερα τις ενέργειες του σώματος.

2. Ποιές είναι οι ιδιότητες της ψυχής;

            Οι ιδιότητες της ψυχής είναι οι δυνατότητες που έχει να διανοείται, να διαβουλεύεται, να ορέγεται, να φαντάζεται, να διατίθεται ευάρεστα η δυσάρεστα, να έχει αυτοσυνειδησία και συνείδηση για το τι είναι αγαθό, δίκαιο, αληθινό, καλό, κτλ.

3. Έχει μορφή (είδος) η ψυχή;

              Όχι δεν έχει, διότι είναι ασώματη. Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λεει τα εξής: «Η ψυχή λοιπόν είναι μια ζωντανή οντότητα (ουσία), απλή (δηλ. όχι σύνθετη) και ασώματη, αθάνατη, λογική και νοερά, ασχημάτιστη, ενωμένη με σώμα το οποίο χρησιμοποιεί σαν όργανο και στο οποίο δίνει ζωή, αὔξηση, αίσθηση και γέννηση. Έχει νου που δεν είναι ξεχωριστός από αυτήν αλλά το πιο καθαρό μέρος της, γιατί όπως είναι ο οφθαλμός στο σώμα έτσι είναι και ο νους στην ψυχή.  Η ψυχή είναι επίσης αυτεξούσια (ελεύθερη), θελκτική και ενεργητική, που μετατρέπεται με τη θέλησή της επειδή είναι κτιστή. Όλα αυτά τα έχει η ψυχή από τη φύση της (κατά φύσιν) και τα οφείλει στη χάρη του Δημιουργού της, από την οποία εξαρτάται ως προς το είναι της και ως προς την φύση την οποία έλαβε» (Δαμασκηνός, Ἔκδοσις της Ὀρθοδόξου Πίστεως, ΙΙ, 26).

            Ο Μέγας Βασίλειος λεει τα εξής για την ψυχή: Η ψυχή δεν έχει ούτε χρώμα ούτε σχήμα, ούτε περιλαμβάνεται από κάποιο σωματικό χαρακτηριστικό, αλλά γνωρίζεται από τις ενέργειές της.

4. Γιατί ονομάζεται ψυχή το πνεύμα που δημιουργήθηκε από το θείο εμφύσημα;

            Ονομάζεται έτσι διότι από τη στιγμή που εισήλθε στο σώμα εκτελεί τη λειτουργία ψυχής. Όσο λοιπόν μένει στο σώμα λέγεται ψυχή, όταν όμως απαλλαχθεί από το σώμα τότε λέγεται πνεύμα. Συνεπώς ψυχή και πνεύμα είναι ένα και το αυτό πράγμα. Ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας λεει, «ψυχικό είναι αυτό που έχουμε στην παρούσα ζωή· πνευματικό είναι εκείνο που θα έχουμε στη μέλλουσα· η ίδια οντότητα θα είναι πνευματική, δηλαδή άφθαρτη» (Ερμηνεία στην Α΄ Κορινθίους, 15:14). Ο Χρυσόστομος λεει το εξής: «Με το θείο εμφύσημα έλαβε το είναι της από το Θεό· όπως λεει η Γραφή, «εμφύσησε ο Θεός στο πρόσωπό του (Αδάμ) πνοή ζωής». Εκείνο λοιπόν το εμφύσημα χάρισε ζωτική ενέργεια σε αυτόν που πλάστηκε από τη γη και μάλιστα αυτό αποτέλεσε τη σύσταση της ουσίας της ψυχής» (Ομιλία εις τὴν Γένεση, 12).

5. Η ψυχή πλάστηκε θνητή ή αθάνατη;

            Η ψυχή πλάστηκε αθάνατη· δηλαδή για να ζήσει αιώνια. Για αυτό λεει η  Γραφή: «Το χώμα θα επιστρέψει στη γη, όπως ήταν (αρχικά), και το πνεύμα θα επιστρέψει στο Θεό, ο οποίος το έδωσε» (Εκκλησιαστής 12:7)· και «μη φοβηθείτε από εκείνους που θανατώνουν το σώμα, αλλά δεν μπορούν να βλάψουν την ψυχή» (Ματθ. 10:28). [1]

6. Ήταν το θείο εμφύσημα μέρος της θείας ουσίας;

            Όχι δεν ήταν. Ο Ωριγένης λεει ότι «αν και λέμε ότι η ψυχή είναι αθάνατη εξ ορισμού, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ομοούσια με τη θεία φύση (Σειρ. Πατ. σ. 47). Οι Μανιχαίοι πίστευαν, ότι η ψυχή είναι μέρος της θείας ουσίας (Φώτιος, Μυριόβιβλος κωδ. 17).

§2. Περί της πρώτης κατοικίας του ανθρώπου

 και περί της πρώτης θείας εντολής που του δόθηκε.

7. Τι διδάσκει η Αγία Γραφή περί της πρώτης κατοικίας του ανθρώπου;

            Η Αγία Γραφή διδάσκει, ότι «ο Θεός φύτεψε ένα Παράδεισο στην Εδέμ, στην Ανατολή, και τοποθέτησε εκεί τον άνθρωπο τον οποίο έπλασε. Επίσης έκανε ο Θεός να φυτρώσει από τη Γη κάθε είδος δένδρου που ήταν ωραίο στην όψη και καλό ως φαγώσιμο και έβαλε στο κέντρο του Παραδείσου το δένδρο της ζωής και το δένδρο της γνώσης του καλού και του κακού» (Γέν. 2:9).

8. Τι εντολή έδωσε ο Θεός στον Αδάμ όταν τον έβαλε στον Παράδεισο;

            Ο Θεός έδωσε στον Αδάμ την εξής εντολή: «από κάθε δένδρο του Παραδείσου μπορείς να κόψεις και να φάγεις. Από το δένδρο όμως της γνώσης του καλού και του κακού δεν θα φάγετε, γιατί την ημέρα που θα φάγετε από αυτό θα πεθάνετε από θάνατο» (Γέν. 2:10).

§3. Περί της πτώσης του ανθρώπου

και της έξωσής του από τον Παράδεισο

9. Τήρησαν την εντολή του Θεού ο Αδάμ και η Εύα;

            Όχι, δεν την τήρησαν. Διότι απατήθηκαν από το φίδι, με το οποίο σαν μέσο τους μιλούσε ο διάβολος, και έτσι παρέβηκαν την εντολή του Θεού και έφαγαν από τον απαγορευμένο καρπό.

10. Ποιόν απάτησε το φίδι;

            Απάτησε την Εύα, που πρώτη εκείνη έφαγε και έπειτα έδωσε και στον άνδρα της από τον καρπό, επαναλαμβάνοντας σ’ αυτόν τα λόγια του φιδιού και εξηγώντας του την ωραιότητα του καρπού.

11. Τι συνέβη μετά την παράβαση της θείας εντολής;

            Μετά την παράβαση της θείας εντολής οι πρωτόπλαστοι έχασαν την αθωότητά τους, και έγιναν αμαρτωλοί και θνητοί, σύμφωνα με τη θεία προειδοποίηση. Έτσι από τους πρωτόπλαστους εισήλθε η αμαρτία στον κόσμο και με μέσο την αμαρτία ο θάνατος, και έτσι πέρασε ο θάνατος σε όλους τους ανθρώπους και εξ αιτίας του όλοι οι άνθρωποι αμάρτησαν (Ρωμ. 5:12).

12. Τι έγινε μετά την αμαρτία των πρωτόπλαστων;

            Ο Θεός σπλαχνίστηκε το ανθρώπινο γένος και δεν το καταδίκασε σε αιώνιο ψυχικό θάνατο. Ούτε το άφησε χωρίς το φως της ελπίδας, αλλά υποσχέθηκε να στείλει τον Σωτήρα και ελευθερωτή του. Στη Γένεση διαβάζουμε τι είπε ο Θεός στο διάβολο. «Θα θέσω έχθρα ανάμεσά σου και στη γυναίκα· ανάμεσα στο σπέρμα σου και στο σπέρμα της· αυτός θα σου χτυπήσει την κεφαλή και εσύ θα του χτυπήσεις τη φτέρνα» (Γέν. 3:15).

§4. Περί θανάτου

13. Τι είναι ο θάνατος;

            Ο θάνατος είναι η κατάλυση του δεσμού που ενώνει το σώμα με την ψυχή· είναι η διάλυση του σώματος στα χημικά συστατικά του και η είσοδος της ψυχής στην ιδιαίτερη εκείνη κατάσταση που καθορίστηκε γι αυτήν από τον Πλάστη και Κριτή της.

14. Πως εκφράζεται η Αγία Γραφή για το χωρισμό της ψυχής από το σώμα;

            Εκφράζεται ως εξής: «το χώμα θα επιστρέψει στη Γη, όπως ήταν, και το πνεύμα θα επιστρέψει στο Θεό ο οποίος το έδωσε» (Εκκλ. 12:7).

15. Με τι εκφράσεις περιγράφεται ο θάνατος στην Αγία Γραφή;

            Περιγράφεται με τις εξής εκφράσεις: «αποχώρηση από τον κόσμο τούτο» (Β. Τιμ. 4:6), «πορεία προς τη οδό όλης της γης» (Ιησούς του Ναυή, 23:14), «πρόσθεση των αποθνησκόντων στους πατέρες τους» (Κριτές 2:10), «πρόσθεση του αποθνήσκοντος στο λαό του» (Δευτ. 32:50), «κατάλυση του επίγειου σκηνώματος» (Β Κορ. 5:1), «επιστροφή στη γη» (Εκκλ. 12:7), «ύπνος» (Ιωάν. 11:11), «παράδοση του πνεύματος» (Πράξεις 5:10), «απουσία από το σώμα και παρουσία μπροστά στον Κύριο» (Β Κορ. 5:8), «κοίμηση εν Χριστώ» (Α Θεσ. 4:14).

§5. Περί της μέλλουσας ζωής και της αθανασίας της ψυχής

16. Τι διδάσκει η Εκκλησία για τη μέλλουσα ζωή;

            Η Εκκλησία διδάσκει, ότι υπάρχει μέλλουσα ζωή, αιώνια και ατελεύτητη. Για τη μέλλουσα ζωή μιλάει και η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη. Όλη η υπόθεση της Καινής Διαθήκης έχει να κάνει με τη μέλλουσα και αιώνια ζωή του ανθρώπου (Αποκ. 23:11, Ιώβ 19:26-27, Ψαλ. 26:9-11, 17:15, 29:14-15, 73:14, 16, Ησ. 25:8, 26:19, Ωσ. 13:11, Δαν. 12:1, 3, 13).

17. Πώς ονομάζει τη παρούσα ζωή η Αγία Γραφή;

            Την ονομάζει προπαιδευτήριο της ψυχής, γιατί η ψυχή ήδη βλέπει αινιγματικά σαν μέσα σε καθρέπτη, όταν όμως απαλλαγεί από το σώμα θα βλέπει πρόσωπο προς πρόσωπο (Α Κορ. 13:10-13). Επίσης την ονομάζει πρόσκαιρη διαμονή, διότι «το πολίτευμα μας βρίσκεται στον ουρανό» (Φιλ. 3:20).

18. Πως ονομάζουν οι Πατέρες της Εκκλησίας την παρούσα ζωή με βάση την Αγία Γραφή;

            Την ονομάζουν ξενοδοχείο, παροικία, αποδημία, στάδιο, και άλλα παρόμοια.

19. Τι λεει ο Απόστολος Παύλος για τα παθήματα του επίγειου βίου;

            Λεει ότι «τα παθήματα του παρόντος καιρού δεν είναι ισάξια προς τη μέλλουσα δόξα που πρόκειται να αποκαλυφθεί σε μας» (Ρωμ. 8:18).

20. Που στηρίζεται η αθανασία της ψυχής;

            Η αθανασία της ψυχής στηρίζεται 1) στη φωνή της συνείδησης, 2) στην έμφυτη έννοια της δικαιοσύνης, 3) στο θρησκευτικό συναίσθημα, 4) στον πόθο του μεγαλύτερου αγαθού, 5) στην έφεση προς την αιώνια ζωή, 6) στην αγάπη για το ωραίο, το καλό και το αληθινό, 7) στην ηθική τελειότητα και 8) στη θεία αποκάλυψη προς τον άνθρωπο. Επίσης στηρίζεται σε ιστορικές και φιλοσοφικές ενδείξεις.[2]

21. Τι είναι συνείδηση;

            Συνείδηση είναι μια ενδόμυχη φωνή και έμφυτη γνώση του καλού και του κακού που διδάσκει στον άνθρωπο τη ηθική του υποχρέωση να τηρεί όσα υπαγορεύει ο έμφυτος νόμος που είναι γραμμένος στην καρδιά του, δηλ. στο πνεύμα του. Στη θνητή ψυχή δεν υπάρχει η ανάγκη να έχει συνείδηση. Γιατί ο λόγος είναι και μάταιος και άσκοπος.

22. Τι είναι δικαιοσύνη;

            Δικαιοσύνη είναι η αναλλοίωτη φύση του θείου θελήματος που γίνεται γνωστό στον άνθρωπο από τον έμφυτο ηθικό νόμο. Στη θνητή ψυχή η γνώση του αναλλοίωτου θείου θελήματος είναι μάταια και άσκοπη.

23. Τι είναι θρησκευτικό συναίσθημα;

            Θρησκευτικό συναίσθημα είναι η ενδιάθετη ορμή για τη λατρεία του Θεού και η αγάπη και αφοσίωση προς το Θεό.

24. Τι είναι ο πόθος του μεγαλύτερου αγαθού;

            Ο πόθος του μεγαλύτερου αγαθού είναι η επικοινωνία με το Θεό και η ένωση μαζί του.

25. Τι είναι η έφεση προς την αιώνια ζωή;

            Η έφεση προς την αιώνια ζωή είναι η μεταθανάτια προσωπική υπόσταση και επικοινωνία με το Θεό ως το μεγαλύτερο αγαθό το οποίο αγάπησε και πόθησε στην παρούσα ζωή.

26. Τι είναι η αγάπη για το ωραίο, το καλό και το αληθινό;

            Η αγάπη για το ωραίο, το καλό και το αληθινό είναι η αγάπη για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Θεού (τα ιδιώματα) και η απόκτησή τους ανάλογα με τις δυνατότητες του ανθρώπου.

27. Τι είναι η ηθική τελειότητα;

            Η ηθική τελειότητα είναι η εξομοίωση με το Θεό.

28. Τι είναι η θεία αποκάλυψη;

            Η θεία αποκάλυψη είναι ο λόγος του Θεού που πληροφορεί την ψυχή σχετικά με την αθανασία της.

29. Ποια είναι η ιστορική ένδειξη της αθανασίας της ψυχής;

            Η ένδειξη αυτή είναι η καθολική μαρτυρία όλων των εθνών της γης για την αθανασία της ψυχής. Η ιστορία μας διδάσκει ότι όλα τα έθνη ανέκαθεν είχαν την ελπίδα ότι η ψυχή παραμένει αθάνατη μετά το θάνατο του ανθρώπου. Η μαρτυρία αυτή της ιστορίας, κατά την οποία οι άνθρωποι κάθε εποχής και κάθε τόπου σε όλα τα έθνη και σε κάθε πολιτισμό δέχονταν την ζωή μετά θάνατο αποτελεί ισχυρή απόδειξη της έμφυτης πληροφορίας στον άνθρωπο περί της αθανασίας της ψυχής του.

30. Ποια είναι η φιλοσοφική ένδειξη;

            Η φιλοσοφική ένδειξη είναι η διαβεβαίωση για την αθανασία της ψυχής που παρέχουν τα επιχειρήματα των ανθρώπινων συλλογισμῶν.

31. Πόσα επιχειρήματα μας προσφέρει η φιλοσοφία για την αθανασία της ψυχής;

            Η φιλοσοφία μας προσφέρει τρία επιχειρήματα: το μεταφυσικό, το τελεολογικό και το ηθικό.

32. Ποιο είναι το μεταφυσικό επιχείρημα;

            Το μεταφυσικό επιχείρημα είναι η ένδειξη της αθανασίας της ψυχής που μας παρέχει η έρευνα των δυνατοτήτων και των χαρακτηριστικών ιδιοτήτων (ιδιωμάτων) της ψυχής. Δηλαδή, το  ότι η ψυχή είναι απλή και το  ότι η ουσία της είναι άϋλη είναι ενδεικτικά της αθανασίας της ψυχής. Επίσης, η αυτοσυνειδησία, το αυτεξούσιο, η ελεύθερη διανόηση, είναι δυνατότητες που μαρτυρούν ότι η ψυχή ανήκει στον πνευματικό κόσμο. Το ίδιο ισχύει και με την τάση της ψυχής να προσεγγίζει το απειροτέλειο, διότι μαρτυρεί ότι η ψυχή του ανθρώπου ζει και μετά θάνατον, δηλαδή και μετά από τον χωρισμό της από το σώμα.

33. Ποιο είναι το τελεολογικό επιχείρημα;

            Το τελεολογικό επιχείρημα είναι το συμπέρασμα που βγαίνει από το επιζητούμενο τέλος (δηλ. το σκοπό) αυτών των ιδιοτήτων και δυνάμεων της ψυχής. Εάν ο άνθρωπος είχε θνητή ψυχή τότε ποιος είναι ο σκοπός όλων αυτών των ιδιοτήτων, δυνάμεων και διαθέσεων της ψυχής του; Το πρόβλημα αυτό επιλύεται μόνο με την παραδοχή της αθανασίας της ψυχής. Χωρίς αυτήν τα φαινόμενα της ζωής του ανθρώπου είναι ένα άλυτο αίνιγμα, και ο αγώνας είναι αγώνας χωρίς νίκη και σπουδή χωρίς τέλος.

34. Ποιο είναι το ηθικό επιχείρημα;

            Το ηθικό επιχείρημα είναι το πόρισμα που εξάγεται από τον ηθικό βίο του ανθρώπου.

35. Με ποιο συλλογισμό οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η ψυχή είναι αθάνατη;

Οδηγούμαστε στο συμπέρασμα αυτό με τον εξής συλλογισμό: Η ψυχή ποθεί και ζητάει το αγαθό για να εκπληρωθεί η μακαριότητά της. Στον παρόντα όμως κόσμο η μακαριότητα είναι τελείως αδύνατη. Επειδή όμως ο πόθος του απώτερου αγαθού εκφράζει και τη δυνατότητα εκπλήρωσής του, έπεται, ότι η ψυχή θα επιτύχει το απώτερο αγαθό μετά τη λήξη της παρούσας ζωής στην αιώνια ζωή, όπου υπάρχει το απώτερο αγαθό και η απόλυτη μακαριότητα. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουμε και με την ηθική τελειότητα στην οποία προσπαθεί να φθάσει η ψυχή. Η ηθική τελείωση εκφράζει πρόοδο προς την απόλυτη τελείωση, αλλά η απόλυτη τελείωση βρίσκεται στην απόλυτη ζωή, και συνεπώς η τελείωση οδηγεί στην απόλυτη ζωή, δηλ. στην αθανασία.

§6. Περί της καταστάσεως της ψυχής μετά θάνατον

36. Που πηγαίνουν οι ψυχές μετά θάνατον;

            Οι ψυχές μεταβαίνουν μετά θάνατον σε μια κατάσταση που ονομάζεται μέση κατάσταση, που θα διαρκέσει μέχρι την τελική Κρίση κατά την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού.[3] Στη μέση αυτή κατάσταση οι ψυχές των δικαίων απολαμβάνουν προκαταβολικά κάποια μακαριότητα, ενώ οι ψυχές των αμαρτωλών υφίστανται ποινές ανάλογες με τις αμαρτίες τους. Κατά τον Ωριγένη οι ψυχές που βρίσκονται στη μέση κατάσταση καθαρίζονται με κάποιο πνευματικό πυρ. Η διδασκαλία αυτή για το καθαρτήριο πυρ διαδόθηκε από τον Αυγουστίνο στη Δυτική Εκκλησία και ανυψώθηκε σε δόγμα πίστεως από τον πάπα Γρηγόριο το Μέγα. Στην Ανατολική Εκκλησία ποτέ δεν αναγνωρίστηκε η διδασκαλία αυτή του καθαρτήριου πυρός.

37. Τι λεει η Αγία Γραφή για τη μέση κατάσταση των ψυχών;

            Η Παλαιά Διαθήκη χρησιμοποιεί τη λέξη Σεώλ (Sheol) για να περιγράψει γενικά και αόριστα την κατάσταση των κεκοιμημένων, των αγαθών και των πονηρών, δηλ. την περίοδο από το θάνατό μέχρι την ανάστασή τους. Η λέξη αυτή αντιστοιχεί στην ελληνική λέξη Άδης (Ωσηέ 13:14), που δηλώνει κατάσταση γνόφου και κατήφειας και τοποθετείται στα κατώτατα μέρη της γης (Δευτ. 32:22, Αμώς 9:2). Χρησιμοποιείται αντί του τάφου που δέχεται το σώμα μετά θάνατον (Γεν. 37:35, Ιώβ 14:13), αλλά κυρίως για να εκφράσει το τόπο που δέχεται τα πνεύματα όσων πεθαίνουν χωρίς να γίνεται ρητή αναφορά σε διαίρεση μεταξύ δικαίων και πονηρών. Όσον αφορά στους αγαθούς η διαμονή τους στη Σεώλ θεωρείτο μόνον σαν κάποια μέση κατάσταση μεταξύ θανάτου και της ευδαιμονίας της ανάστασης (Ψαλμ. 49:15, Παρ. 9:18, Ησ. 38:10).

---

[1] Περισσότερα για τη ψυχή διαλαμβάνονται στα συγγράμματα του Αγίου Νεκταρίου, «Υποτυπώσεις περί ανθρώπου», όπου δίδονται εξηγήσεις για την ψυχή και το πνεύμα αλλά και για την αθανασία της ψυχής· επίσης και στη μελέτη του «Περί των Ιερών Μνημοσύνων».

[2] Την αθανασία της ψυχής την κηρύττει η Γραφή, είτε έμμεσα (Γεν. 25:8, 35:29, 49:29, 47:4, Εβρ. 11:13-16 κτλ), είτε άμεσα (Εκκλ. 12:17, Ψαλμ. 3:1, 4:7, 5:15, Ματθ. 10:28, Ιωάν. 12:25, Λουκ. 16:22-23, 23:43, Κορ. 5:1, Εβρ. 13:14, Φιλ. 3:20), αλλά και οι Πατέρες της Εκκλησίας (Ιουστίνος, Προς Διόγνητον 6, Απολ. Α, 17, 18, 63, Περί Αναστάσεως νεκρών 11:13, Αθηναγόρας Πρεσβεία 27, Ειρηναίος Haer. II,34, V,13 Κλήμης, Στρωματείς 5:14, Ευσέβιος, Απόδειξις 3:5, Προπαρασκευή 1:4, Επιφάνιος Αιρέσεις 44:36, Διατ. Αποστόλων 6:11).  

[3] Ο `Ορος 18 της Συνόδου των Ιεροσολύμων λέγει τα εξής: Πιστεύουμε ότι οι ψυχές των κεκοιμημένων βρίσκονται ή σε άνεση ή σε οδύνη, ανάλογα με το τι πράξανε· γιατί μόλις χωριστούν από τα σώματά τους, αμέσως εισέρχονται ή σε κατάσταση ευφροσύνης ή λύπης και στεναγμών, ομολογουμένως όμως όχι σε τέλεια απόλαυση ή κατάκριση. Ύστερα βέβαια από την Κοινή Ανάσταση, όταν η ψυχή θα ενωθεί και πάλι με σώμα, ανάλογα με το αν πολιτεύτηκε με καλοσύνη ή πονηρία θα απολαύει η κάθε μια ψυχή την τελειότητα ή της απόλαυσης ή της κατάκρισης όπως είναι φανερό. Εκείνοι που έφθειραν τον εαυτό τους με θανάσιμα πλημμελήματα και δεν έφυγαν από τη ζωή αυτή σε κατάσταση απόγνωσης, αλλά μετανόησαν ενώ ήσαν ακόμη στο σωματικό βίο, χωρίς όμως να πράξουν κανένα καρπό μετάνοιας (δηλ. να χύσουν δάκρυα, να γονυπετήσουν, να συντριβούν με πλήρη συναίσθηση σε προσευχές, και να δείξουν έμπρακτα την αγάπη τους προς το Θεό και τον πλησίον), αυτοί και οι ψυχές τους θα απέλθουν στον Άδη και θα υπομείνουν την ποινή που ταιριάζει στα αμαρτήματα που έπραξαν. Οι ψυχές όμως αυτές θα έχουν την συναίσθηση της απαλλαγής τους από την κατάσταση αυτή. Θα ελευθερωθούν από την άπειρη αγαθότητα του Θεού, δια μέσου των ευχών των ιερέων, τις οποίες προκαλούν οι συγγενείς του καθ’ ενός που έχει αποδημήσει από την παρούσα ζωή. Ιδιαίτερα μεγάλη είναι η δύναμη της αναίμακτης Θυσίας, την οποία ιδιαίτερα προσφέρει ο καθένας μας για τους συγγενείς του και καθημερινά για όλους από κοινού η Καθολική και Αποστολική Εκκλησία. Και φυσικά γνωρίζουμε ότι ο καιρός της απαλλαγής για τον κάθε κεκοιμημένο είναι άγνωστος σε μας.  Γνωρίζουμε λοιπόν και πιστεύουμε και δεν έχουμε αμφιβολία ότι ελευθερώνονται οι ψυχές αυτές από τα δεινά  πριν γίνει η ανάσταση και η τελική κρίση. (Έκθεσις Ορθοδόξου Πίστεως της εν Ιερουσαλήμ τοπικής Συνόδου εν έτει 1672. Βλ. Γράμματα Αγιωτάτων Πατριαρχών)

Χριστιανική ηθική(4)

Χ Ρ Ι Σ Τ Ι Α Ν Ι Κ Η  Η Θ Ι Κ Η

Α Γ Ι Ο Υ  Ν Ε Κ Τ Α Ρ Ι Ο Υ  Π Ε Ν Τ Α Π Ο Λ Ε Ω Σ

Μεταγλώττιση στην νεοελληνική

του

Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Διον. Δράγα, δφ, δθ, δθ.

Κεφαλαιο 2

Ο Ηθικός Νόμος τον οποιον διατυπωσε ο σωτηρασ χριστοσ στην επι του ορους διδασκαλια του,

(Συνέχεια από το προηγούμενο)

§5. Περι τησ Κυριακησ Προσευχης

58. Τί είναι η Κυριακή Προσευχή;

Η Κυριακή προσευχή είναι η προσευχή την οποία ο ίδιος ο Σωτήρας μας Ιησούς Χριστός έδωσε στους αγίους μαθητές του και Αποστόλους. Με αυτήν έδωσε τον τύπο της προσευχής και δίδαξε πως πρέπει να προσευχόμαστε, και τι πρέπει πρώτα από όλα να ζητάμε από τον Θεό.

59. Ποιος είναι ο τύπος της Κυριακής προσευχής;

Είναι ο εξής: «Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς, αγιασθήτω το όνομά σου. Ελθέτω η βασιλεία σου. Γεννηθήτω το θέλημά σου, ως εν ουρανώ και επί της γης. Τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον. Καί άφες ημίν τα οφειλήματα ημών ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών. Και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν, αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού. Ότι σου εστίν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα είς τους αιώνας, Αμήν» (Ματθ. 6:9-12).

60. Σε πόσα μέρη διαιρείται η Κυριακή προσευχή;

Σε τρία. Στον πρόλογο, στην υπόθεση και στον επίλογο.

61. Ποιος είναι ο πρόλογος, ποιος ο επίλογος και πια η υπόθεση;

Το «Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς» είναι ο πρόλογος. Το «Ότι σου εστιν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα εις τους αιώνας, Αμήν»» είναι ο επίλογος. Το μεταξύ των δύο είναι η υπόθεση.

62. Τι διδασκόμαστε από την προσφώνηση «Πάτερ;»

Με την προσφώνηση «Πάτερ» διδάσκεται ο Χριστιανός τη σχέση στην οποία βρίσκεται με τον Θεό σαν υιός του Θεού υιοθετημένος από την θεία χάρη μέσω του Υιού του Θεού που έγινε άνθρωπος, δηλ. του Σωτήρα μας Χριστού. Έτσι, «είναι το πνεύμα του Υιού αυτού που κράζει μέσα στις καρδιές μας, Αββά, ο Πατήρ» (Γαλ. 4:6). Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης λέει: «Όσοι δέχτηκαν Αυτόν, τους έδωσε την εξουσία να γίνουν τέκνα του Θεού, όσοι δηλ. πιστεύουν στο Όνομά του. Οι οποίοι είναι γεννημένοι από τον Θεό, όχι εξ αίματος, ούτε από σαρκικό θέλημα, ούτε από το θέλημα κάποιου άνδρα, αλλά από τον Θεό» (Ιωάν. 1:12-13).

63. Τι διδασκόμαστε από την προσφώνηση «Πάτερ ημών;»

Με την προσφώνηση αυτή διδασκόμαστε, ότι είμαστε αδέλφια κατά το πνεύμα, σαν τέκνα του ιδίου πατέρα, και ότι οφείλουμε να αγαπάμε ο ένας τον άλλο σαν αδέλφια. «Μας εκπαιδεύει να κάνουμε την προσευχή μας για μας και τα αδέλφια μας από κοινού» (Χρυσόστομος).

64. Τι διδασκόμαστε με την φράση «ο εν τοις ουρανοίς;»

Διδασκόμαστε ότι ο Θεός και Πατέρας μας που είναι ο δημιουργός ολόκληρης της κτίσης κατοικεί στους ουρανούς, και ότι θρόνος του είναι ο ουρανός και υποπόδιο των ποδιών του η γη (Ψαλμ. 103:18). Ο άγιος Χρυσόστομος λέει: «Πρόσεχε στην ακριβολογία της φράσης, πως μας νουθετεί...»  Λέγεται ότι κατοικεί  στους ουρανούς, επειδή οι ουρανοί εκφράζουν δόξα και μεγαλοπρέπεια. Κατοικητήριο του Θεού είναι και η καρδιά του ανθρώπου. Αυτό μας το έκανε γνωστό ο Σωτήρας μας όταν είπε: «ότι όποιος τον αγαπάει και τηρεί τα λόγια του θα αγαπηθεί από τον πατέρα του και ότι θα έλθουν και θα μείνουν μαζί του» (Ιωάν. 14:23).

Πρώτο Αίτημα

«Αγιασθήτω το Όνομά σου»

65. Τι διδασκόμαστε από το πρώτο αίτημα;

Με το πρώτο αυτό αίτημα διδασκόμαστε, ότι πρώτα από όλα οφείλουμε να ζητάμε την δόξα του ονόματος του Θεού με την θεία συνεργασία. Διότι το «αγιασθήτω,» όπως λέει ο Χρυσόστομος, λέγεται αντί του «δοξασθήτω.» Διδασκόμαστε λοιπόν, με την φράση αυτή ότι πρέπει να ακολουθήσομε στην ζωή μας την αρετή, ώστε με τον τρόπο αυτό να δοξάσουμε τον ουράνιο πατέρα μας» (Χρυσοστόμου, Περί του κατά Θεόν πολιτεύεσθαι). Ακριβώς γι αυτόν τον λόγο μας έδωσε την εντολή: «Έτσι ας λάμψει το φως σας ενώπιον των ανθρώπων, ώστε να δουν τα καλά σας έργα και να δοξάσουν τον Πατέρα σας που είναι στους ουρανούς» (Ματθ. 5:16). Το όνομα του Θεού είναι άγιο και πανάγιο. «Διότι ο Θεός είναι άγιος και πανάγιος και από τους αγίους αγιότατος. Αυτήν ακριβώς την υμνολογία προσφέρουν τα Σεραφείμ και φωνάζουν με ασίγητες κραυγές, άγιος, άγιος, Κύριος Σαβαώθ πλήρης ο ουρανός και η γη από την δόξα σου» (Χρυσόστομος, ένθ. αν.). «Όταν πάλι λέει το «εν ουρανοίς,» δεν περιορίζει τον Θεό μόνον εκεί, αλλά οδηγεί πέρα από την γη τον προσευχόμενο, και τον προσηλώνει σε ανώτερους χώρους και στις άνω διαμονές» (Χρυσόστομος, ένθ. αν.).

Δεύτερο Αίτημα

«Ελθέτω η Βασιλεία σου»

66. Τι διδασκόμαστε από το δεύτερο αίτημα;

Με το δεύτερο αίτημα διδασκόμαστε, ότι οφείλουμε πρώτα-πρώτα να ζητάμε την Βασιλεία του Θεού και την δικαιοσύνη του, όπως μας το διάταξε και σε άλλη διδασκαλία, λέγοντας ότι όλα τα άλλα που είναι αναγκαία θα μας προστεθούν (Ματθ. 6:33). Με το δεύτερο αυτό αίτημα ζητούμε να αποκατασταθεί η Βασιλεία του Θεού επάνω στη γη, που ήταν το έργο της αποστολής του Σωτήρα μας, ώστε να μην βασιλεύει πλέον η αμαρτία μέσα μας, όπως ακριβώς μας δίδαξε ο Παύλος, όταν είπε: «Ας μη βασιλεύει λοιπόν η αμαρτία στο θνητό σώμα μας ώστε να υπακούμε σ’ αυτό και στις επιθυμίες του.» Γι αυτό και ο Χρυσόστομος λέει: «Επειδή τυραννιόμαστε από τα παθήματα του σώματος και δεχόμαστε χίλιες δυο επιθέσεις πειρασμού χρειαζόμαστε την βασιλεία του Θεού για να μη βασιλεύσει η αμαρτία στο θνητό μας σώμα, ώστε να υπακούει αυτό στις επιθυμίες του, και να μη προσφέρουμε τα μέλη του σώματός μας στην αμαρτία σαν όπλα αδικίας...» (Χρυσόστομος, ένθ. αν.). Αυτή η βασιλεία του Θεού επί της γης είναι το σύνολο των ηθικών αγαθών, η κατά το υπάρχον ανακαίνιση της ανθρωπότητας από το φως του Ευαγγελίου, και η επικράτηση της δικαιοσύνης, της ειρήνης, της χαράς του Αγίου Πνεύματος και της ηθικής ελευθερίας (Ρωμ. 14:17).       

Τρίτο Αίτημα

«Γεννηθήτω το θέλημά σου, ως εν ουρανώ και επί της γης»

67. Ποιο είναι το θέλημα του Θεού;

Το πρώτιστο θέλημα του Θεού είναι το να πιστεύουμε στον Υιό του Θεού και να υπακούμε στους λόγους του. Ο ίδιος ο Θεός μας το γνώρισε αυτό με μια φωνή που βγήκε από τον ουρανό και ανακοίνωσε τα εξής: «Αυτός είναι ο Υιός μου ο αγαπητός, στον οποίον ευδόκησα. Σ’ αυτόν να υπακούτε.» Η εκπλήρωση αυτού του θελήματος του Θεού συνεπάγεται την εκπλήρωση και κάθε άλλου θείου θελήματος.

68. Τι ζητάμε λοιπόν από τον Θεό με το τρίτο αίτημα;

Ζητάμε να φωτίσει ο Θεός όλο τον κόσμο ώστε να τον γνωρίσει, να πιστέψει στον Υιό του Θεού και να υπακούει στους λόγους του, για να εκπληρωθεί το θέλημα του Θεού στη γη από τους ανθρώπους, όπως γίνεται και στον ουρανό από τους αγγέλους, να δοξάζεται στη γη όπως και στον ουρανό η Τρισυπόστατη Θεότητα, να βασιλεύει στη γη όπως και στον ουρανό η βασιλεία του Θεού, και να έχουν οι άνθρωποι ζωή αιώνια.

69. Τι λέει ο Σωτήρας για το θείο θέλημα;

Λέει τα εξής: «Αυτό είναι το θέλημα του Πατέρα που με απόστειλε. Ότι όποιος θεωρήσει τον Υιό και τον πιστέψει να έχει ζωή αιώνια. Αυτή ακριβώς είναι η αιώνια ζωή, το να γνωρίσει κανείς τον μόνο αληθινό Θεό και τον Ιησού Χριστό τον οποίο απόστειλε» (Ιωάν. 6:40, 17:2,3).

Τέταρτο Αίτημα

«Τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον»

70. Τι ζητάμε με το τέταρτο αίτημα;

Με το τέταρτο αίτημα μας δίδαξε να ζητάμε από τον Θεό αυτά που είναι απαραίτητα για τη συντήρησή μας. Αφού μας δίδαξε πρώτα να ζητάμε από τον Θεό τα πνευματικά, μας τονίζει στην συνέχεια ότι πρέπει να ζητάμε από εκείνον και όσα είναι αναγκαία για την συντήρησή μας. Ο θείος Χρυσόστομος λέει, «Εσύ που βασίζεις το θάρρος σου στο Θεό, ζήτα μόνο την καθημερινή τροφή, και άφησε την φροντίδα για την αυριανή σ’ εκείνον, όπως λέει και ο μακάριος Δαυίδ: «Ρίξε τη μέριμνά σου στο Θεό, και αυτός θα φροντίσει για την διατροφή σου» (Ψαλμ. 54:25, Χρυσόστομος, ένθ. αν.).

Πέμπτο Αίτημα

«Καί άφες ημίν τα οφειλήματα ημών ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών»

71. Τι ζητάμε με το Πέμπτο αίτημα;

Με το πέμπτο αίτημα διδασκόμαστε ότι πρέπει να ζητάμε από τον Θεό την άφεση των αμαρτιών μας, διότι η αμαρτία μας απομακρύνει από την βασιλεία του Θεού. Επειδή όμως οφείλουμε να συμβάλουμε στην αποκατάσταση της βασιλείας του Θεού επί της γης, και επειδή εκείνοι που αμάρτησαν ενάντια σε μας αμάρτησαν και ενάντια στον Θεό και αποξενώθηκαν από την βασιλεία του Θεού, οφείλουμε να τους συγχωρούμε και να μη λογαριάζουμε αυτά που μας χρωστάνε, έτσι ώστε και αυτοί να συγχωρηθούν από τον Θεό και εμείς να συμβάλουμε στην αποκατάσταση της βασιλείας του Θεού επί της γης.

Την άφεση των χρεών των οφειλετών μας την ζητάει από εμάς ο Σωτήρας και σε μια άλλη διδασκαλία του με τα εξής λόγια: «Αν δώσετε άφεση στους ανθρώπους για τα παραπτώματά τους, τότε και ο Ουράνιος Πατέρας σας θα δώσει άφεση και σε σας (για τα παραπτώματά σας). Αν όμως δεν δώσετε άφεση στους ανθρώπους για τα παραπτώματά τους, τότε ούτε και σε σας θα δώσει ο Ουράνιος Πατέρας σας άφεση για τα δικά σας παραπτώματά» (Ματθ. 6:14,15). Ο Σωτήρας βέβαια, ζητάει εξίσου και από τον οφειλέτη το εξής: «Αν, λοιπόν, προσφέρεις το δώρο σου στο θυσιαστήριο, και εκεί θυμηθείς, ότι ο αδελφός σου έχει κάτι εναντίον σου, τότε άφησε το δώρο σου μπροστά στο θυσιαστήριο και πήγαινε να συμφιλιωθείς πρώτα με τον αδελφό σου και τότε έλα και πρόσφερε το δώρο σου» (Ματθ. 5:23). Ο σκοπός του πέμπτου αυτού αιτήματος είναι η αποκατάσταση της βασιλείας του Θεού επί της γης μέσω της ειρήνης. Αυτό παραγγέλνει και ο Απόστολος Παύλος με τα εξής λόγια: «Όσο περισσότερο μπορείτε, να ειρηνεύετε με όλους τους ανθρώπους» (Ρωμ. 2:18).

Πρέπει να σημειώσουμε ότι τα αμαρτήματά μας ονομάζονται «οφειλήματα», δηλ. χρέη, γιατί σαν αδικήματα καθιστούν οφειλέτη εκείνον που αδικεί σε εκείνον που αδικείται.

Έκτο και Έβδομο Αίτημα

«Και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν, αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού»

72. Τι διδασκόμαστε να ζητάμε με τα τελευταία αιτήματα;

Με το έκτο αίτημα διδασκόμαστε να ζητάμε από τον Θεό να μην επιτρέψει στον πονηρό διάβολο να μας πειράξει πέρα από τη δύναμή μας και να μας κυριέψει, και με το έβδομο αίτημα, να μας ελευθερώσει από τον πονηρό που επιτίθεται με δόλιο τρόπο και εκτοξεύει πύρινα βέλη εναντίον μας.

Επίλογος

«Ότι σου εστίν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα είς τους αιώνας, Αμήν»

73. Τι διδασκόμαστε από τον επίλογο;

Με τον επίλογο ομολογούμε ότι ο Ουράνιος Πατέρας τον οποίον επικαλεσθήκαμε, είναι ο Βασιλιάς των Ουρανών, ο ισχυρός, ο παντοδύναμος, ο δοξασμένος, στου οποίου την χείρα είναι τα πάντα και ο οποίος και μπορεί και θέλει να ανταποκριθεί στα αιτήματά μας.

§6. Περι τησ Ηθικησ Τελειοτητας των Οπαδων

του Σωτηρα Χριστου

74.  Τι λέει ο Σωτήρας για την άφεση των χρεών των οφειλετών μας μετά το τέλος της προσευχής;

Λέει τα εξής: «Αν δώσετε άφεση στους ανθρώπους για τα παραπτώματά τους, τότε και ο Ουράνιος Πατέρας σας θα δώσει άφεση και σε σας (για τα παραπτώματά σας). Αν όμως δεν δώσετε άφεση στους ανθρώπους για τα παραπτώματά τους, τότε ούτε και σε σας θα δώσει ο Ουράνιος Πατέρας σας άφεση για τα δικά σας παραπτώματά.»

75. Τι εκφράζει με την αιτιολογία αυτή ο Σωτήρας;

Εκφράζει την απόλυτη συνθήκη που διατυπώθηκε στην Κυριακή προσευχή.

76. Που αναφέρονται όσα ειπώθηκαν μέχρι τώρα;

Αναφέρονται στην ελπίδα που οφείλουμε να έχουμε στην σχέση μας με τον Θεό.

77. Που αναφέρεται και ποιον έχει σαν θέμα της η διδασκαλία αυτή του Σωτήρα μας;

Αναφέρεται στην τελειότητα του ήθους των οπαδών του και έχει σαν θέμα της τις ηθικές αρχές του Ευαγγελικού Νόμου.

78. Από που αρχίζει ο Σωτήρας την ανάπτυξη της διδασκαλίας του;

Αρχίζει από την νηστεία.

79. Μπορούμε να εννοήσουμε τον λόγο για τον οποίο αρχίζει ο Σωτήρας από την νηστεία;

Βεβαιότατα. Ο Σωτήρας αρχίζει από την νηστεία, επειδή κατέληξε στην προσευχή, και η προσευχή είναι στενά συνδεδεμένη με την νηστεία. Διότι η κατά Θεόν νηστεία που γίνεται για την κάθαρση της καρδίας και ανύψωση του νου έχει σαν λόγο της την προσευχή και την αγνή λατρεία του Θεού.

(Στο επόμενο η συνέχεια για τις Ηθικές Αρχές του Ευαγγε-

λικού Νόμου και ο Επίλογος της Επί του Όρους Ομιλίας)

Χ ριστιανική ηθική(3)

Χ Ρ Ι Σ Τ Ι Α Ν Ι Κ Η  Η Θ Ι Κ Η

Α Γ Ι Ο Υ  Ν Ε Κ Τ Α Ρ Ι Ο Υ  Π Ε Ν Τ Α Π Ο Λ Ε Ω Σ

Μεταγλώττιση στην νεοελληνική

του

Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Διον. Δράγα, δφ, δθ, δθ.

Κεφαλαιο 2. 

Ο Ηθικός Νόμος τον οποιον διατυπωσε ο σωτηρασ χριστοσ στην επι του ορους διδασκαλια του, δηλαδη ο ευαγγελικος νομος, ο νομοσ της χαριτοσ

(Συνέχεια από το προηγούμενο)

§4. Η τελειοτητα τησ δικαιοσυνης του νομου της χαριτοσ

28. Που φανερώνεται το ύψος της δικαιοσύνης του νόμου της χάριτος;

Φανερώνεται στην επί του Όρους Διδασκαλία του Σωτήρα μας Χριστού.

29. Ποιο πνεύμα φαίνεται ότι διαπνέει τα λόγια του Σωτήρα μας, και ποιος πόθος εκδηλώνεται στην Διδασκαλία αυτή;

Είναι το πνεύμα της αγάπης προς την ανθρωπότητα και ο πόθος για την επικράτηση της ειρήνης επάνω στη γη.

30. Πως πρέπει να θεωρηθεί η δικαιοσύνη του νόμου της χάριτος;

Πρέπει να θεωρηθεί σαν η τελειότερη έκφραση του θείου θελήματος.

31. Τι λέει ο Σωτήρας στους μαθητές του για την δικαιοσύνη;

Λέει τα εξής: «Σας λέγω ότι, αν δεν ξεπεράσει η δικαιοσύνη σας την δικαιοσύνη των γραμματέων και Φαρισαίων, δεν θα εισέλθετε στην βασιλεία των Ουρανών.»

32. Πως αρχίζει ο Σωτήρας την συμπλήρωση και τελειοποίηση του νόμου;

Αρχίζει ως εξής: «Ακούσατε ότι ειπώθηκε στους αρχαίους να μη φονεύσουν, γιατί όποιος φονεύσει θα είναι ένοχος την ημέρα της κρίσης. Εγώ όμως σας λέω, ότι κάθε ένας που οργίζεται (εκούσια) για τον αδελφό του θα είναι ένοχος την ημέρα της κρίσης. Επίσης, όποιος θα πει τον αδελφό του «ρακά» (βλάκα) θα είναι ένοχος στο Συνέδριο (δικαστήριο). Όποιος όμως θα τον πει «μωρέ» θα είναι ένοχος να ριφθεί στην γέεννα του πυρός.

33. Πως συμπληρώνει στο σημείο αυτό την έκτη εντολή;

Την συμπληρώνει με το να απαγορεύει κάθε προσβολή εναντίον του πλησίον, ώστε να επικρατεί η αγάπη και η ειρήνη. Αυτό φαίνεται και από την αμέσως επόμενη εντολή, με την οποία ορίζει ο Σωτήρας ότι όποιος λύπησε τον αδελφό του να μην προσφέρει το δώρο του στο θυσιαστήριο μέχρις ότου συμφιλιωθεί με τον αδελφό του. Με τον τρόπο αυτό ζητάει να σταματήσει η το μάλωμα για να μη δύσει ο ήλιος ενώ υπάρχει ακόμη η οργή κατά του αδελφού του και συνεχίζεται η διαμάχη.

34. Πως συμπληρώνει την έβδομη εντολή;

Την συμπληρώνει με τις εξής λέξεις: «Ακούσατε ότι ειπώθηκε δεν θα μοιχέψεις. Εγώ όμως σας λέω ότι κάθε ένας που βλέπει μια γυναίκα για να την επιθυμήσει την μοίχεψε ήδη μέσα στην καρδιά του.»

35. Τι ζητάει ο Σωτήρας από τους οπαδούς του με την συμπλήρωση αυτής της εντολής;

Ζητάει την καθαρότητα της καρδιάς του οπαδού του. Για αυτό τον λόγο απαγορεύει την προσβολή της οικογενειακής τιμής του πλησίον όχι μόνο με κάποια ενέργεια, αλλά και με κάποια σκέψη. Μάλιστα ζητάει την καθαρότητα της καρδιάς με τόση αυστηρότητα, ώστε ορίζει να απομακρύνουμε από μέσα μας κάθε αφορμή που διεγείρει την επιθυμία, λέγοντας, «εάν σε σκανδαλίζει το δεξί σου μάτι, τότε δεν έχεις παρά να το βγάλεις, γιατί σε συμφέρει να χάσεις ένα από τα σωματικά μέλη σου παρά να παραδοθεί όλο το σώμα στην γέεννα του πυρός. Εάν πάλι σε σκανδαλίζει το δεξί σου χέρι, τότε δεν έχεις παρά να το κόψεις, γιατί σε συμφέρει να χάσεις ένα από τα μέλη σου παρά να ριχτεί ολόκληρο το σώμα σου στην γέεννα του πυρός.» Με όλα αυτά ήθελε ο Σωτήρας να μας συστήσει να απομακρυνθούμε και τα πιο πολύτιμα και χρησιμότερα πρόσωπα, ώστε να μην μολυνθεί από κάποια κακιά επιθυμία η καθαρότητα της καρδιάς των οπαδών του Σωτήρα.

36. Με ποια άλλα λόγια συμπληρώνει ο Κύριος την εβδόμη εντολή;

Το κάνει αυτό με το να αναιρέσει τα μέσα με τα οποία επιτυγχανόταν η αθέτηση του νόμου. Τα μέσα αυτά ήταν τα βιβλία του διαζυγίου, με τα οποία επιτρεπόταν σύμφωνα με τον παλαιό νόμο να χωρίσει κανείς την σύζυγό του με βιβλίο διαζυγίου (Δευτερονόμιο 24:1).

37. Ποια είναι τα λόγια του Σωτήρα;

Είναι τα εξής: «Ειπώθηκε, ότι όποιος χωρίσει την γυναίκα του ας της δώσει διαζύγιο. Εγώ όμως σας λέω, ότι όποιος διώξει την γυναίκα του εκτός από την περίπτωση πορνείας, τότε γίνεται μοιχός, και όποιος κάνει γάμο με γυναίκα την οποίαν έχει διώξει ο άντρας της γίνεται επίσης μοιχός.»

38. Πως συμπληρώνει την εντολή του παλαιού Νόμου για τον όρκο;

Το κάνει αυτό με τα εξής λόγια: «Πάλι ακούσατε ότι ειπώθηκε στους αρχαίους, δεν θα επιορκήσεις (δηλ. δεν θα καταπατήσεις τον όρκο σου), αλλά θα αποδώσεις τους όρκους σου στον Κύριο. Εγώ όμως σας λέω να μην ορκιστείτε καθόλου, ούτε στον Ουρανό γιατί είναι ο θρόνος του Θεού, ούτε στην γη γιατί είναι υποπόδιο των ποδιών του, ούτε στα Ιεροσόλυμα, γιατί είναι η πόλη του Μεγάλου Βασιλέως. Ούτε θα ορκισθείς στο κεφάλι σου, γιατί δεν μπορείς να κάνεις μια λευκή τρίχα να γίνει σκούρα. Ο λόγος σας θα πρέπει να είναι Ναι ναι, ή Όχι όχι, γιατί οτιδήποτε περισσότερο από αυτά θα είναι εκ του πονηρού.»

39. Τι ζητάει με τα λόγια αυτά ο Σωτήρας;

Ζητάει την ηθική τελειότητα των οπαδών του. Γιατί ο όρκος, που παίρνει κανείς για να επιβεβαιώσει τα λεγόμενά του, προϋποθέτει ηθική ατέλεια που κατολισθαίνει προς το ψέμα και την οποίαν η τελειότητα του Χριστιανισμού δεν ανέχεται. Για τον λόγο αυτό διατάζει να γίνουν τόσο αξιόπιστοι, ώστε να μη χρειάζεται κανένας όρκος για να επιβεβαιώσει την αλήθεια των λεγομένων τους, αλλά να επαρκεί για την αξιοπιστία και διαβεβαίωση των λεγομένων το ναι, ναι και το όχι, όχι. Δηλαδή το ναι να σημαίνει πραγματικά και αληθινά αυτό που είναι, και το όχι, αυτό που πραγματικά και αληθινά δεν είναι. Αυτό είναι η χριστιανική τελειότητα. Ο χριστιανός, λοιπόν, οφείλει να είναι αξιόπιστος, ώστε να τον πιστεύουν όταν λέει ναι η όχι, και να μην χρειάζεται επιπρόσθετη μαρτυρία που να διαβεβαιώνει την αλήθεια των λεγομένων του.

40. Τι γίνεται όμως εάν αυτοί που ζητάνε την αλήθεια δυσπιστούνε στα λεγόμενά του;

Με κανένα τρόπο δεν δικαιολογείται στην περίπτωση αυτή η αθέτηση της εντολής, γιατί ο χριστιανός οφείλει να μείνει ακλόνητος στην διαβεβαίωση της αλήθειας με βάση το ναι και το όχι.

41. Απαγορεύει ο Σωτήρας και το όρκο που απαιτούν οι αρχές και οι εξουσίες;

Από τα όσα ελέχθησαν από τον Κύριο δεν εξακριβώνεται κάτι τέτοιο. Από τον σκοπό όμως, για τον οποίον ελέχθησαν αυτά, μάλλον καταφαίνεται, ότι ο Σωτήρας απαγόρεψε τον όρκο που ανταλλάσσει ο ένας με τον άλλο και όχι τον όρκο που δίνεται μπροστά στις αρχές και εξουσίες σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νόμου για να διαπιστωθεί η αλήθεια και να διαβεβαιωθούν οι αρχές. Εξάλλου, και ο ίδιος ο Σωτήρας δέχτηκε τον όρκο ενώπιον του Αρχιερέα που του ζήτησε να ορκισθεί εάν αυτός ήταν ο Χριστός, ομολογώντας ότι πράγματι αυτός ήταν (Ματθαίος 26:63). Επίσης, και ο Απόστολος Παύλος, γράφοντας στους Ρωμαίους, επικαλείται τον Θεό σαν μάρτυρά του για να επιβεβαιώσει τα λόγια του, ότι πάντοτε τους μνημονεύει στις προσευχές του (Ρωμαίους 1:9). Παρομοίως, γράφοντας στους Κορίνθιους, επικαλείται τον Θεό σαν μάρτυρά του για να πιστοποιήσει ότι δεν ήθελε να τους λυπήσει (Β Κορινθ. 1:23). Ακόμη, και ο άγγελος της Αποκάλυψης ορκίστηκε στον «Ζώντα είς τους αιώνας των αιώνων», που έκτισε τον Ουρανό με όσα υπάρχουν μέσα του και την Γη με όσα υπάρχουν μέσα της και την θάλασσα με όσα υπάρχουν μέσα της (Αποκάλυψη 10:6).

42. Από που αλλού μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι ο Σωτήρας δεν απαγόρεψε τον όρκο με απόλυτο τρόπο;

Από τα εξής: α) από την εντολή, την οποία δεν παίρνει απευθείας από τον Δεκάλογο, αλλά από το Λευιτικό (19:12), όπου απαγορεύεται ο όρκος στο όνομα του Θεού για την επικάλυψη της αδικίας, και έτσι βεβηλώνεται το Θείο Όνομα, επειδή αθετείται ο όρκος που δίνεται στον πλησίον για οποιαδήποτε περίπτωση. Αυτό το ονομάζει ο Σωτήρας «επιορκία», δηλ. ψευδορκία. Από αυτό φαίνεται ότι πρόκειται για όρκο που δίνεται μεταξύ δύο προσώπων σαν αμοιβαία πιστοποίηση και εμπιστοσύνη. β) από το ότι δεν φαίνεται ότι απαγόρεψε ο Σωτήρας με απόλυτο τρόπο το να επικαλείται κανείς το όνομα του Θεού για να διαβεβαιώσει την αλήθεια σε κατάλληλο χρόνο. Απεναντίας, φαίνεται ότι το επέτρεψε αυτό με το παράδειγμά του, το οποίο ακολούθησαν οι μαθητές του. Εάν ήταν πρόθεση του Σωτήρα να απαγορέψει απόλυτα τον όρκο, δηλ. και εκείνον που παίρνει κανείς μάταια και εκείνον που παίρνει δίκαια, θα συμπλήρωνε την εντολή του με μια άλλη σαφή απαγόρευση, την  οποίαν όμως δεν έκανε. Ας λεχθεί επίσης και το εξής, ότι ο Σωτήρας στην περίπτωση αυτή ο Σωτήρας ξεκινάει από ηθικές και όχι από δογματικές αρχές. Ώστε λοιπόν, ο όρκος επιτρέπεται ενώπιον των αρχών για την επιβεβαίωση του δικαίου.

43. Πως συμπληρώνει ο Σωτήρας την διάταξη του Μωσαϊκού Νόμου «ταυτοπαθείας», δηλ. ίσης ανταπόδοσης;

Το κάνει ως εξής: «Ακούσατε ότι ειπώθηκε, οφθαλμό αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος θα δόσεις. Εγώ όμως σας λέω να μην αντισταθείτε στον πονηρό, αλλά όποιος σε ραπίσει στο δεξί σου σαγόνι στρέψε σ’ αυτόν και την άλλη. Και σ’ εκείνον που σε θέλει να κατακριθείς για να σου πάρει τον χιτώνα, άφησέ του και το ιμάτιο. Και όποιος σε αγγαρέψει για ένα μίλι πήγαινε μαζί του δύο. Σε εκείνον που σου ζητάει, να δίνεις. Και εκείνον που θέλει να δανειστεί από σένα, μην τον αποστραφείς.»

44. Τι μας διδάσκει με τα λόγια αυτά ο Σωτήρας μας;

α) Μας συνιστά να ανεχόμαστε τι μας κάνουν οι άλλοι, και μας απαγορεύει να αντεκδικούμαστε και να ανταποδίνουμε τα ίσα. β) Μας δείχνει μέχρι που πρέπει να φθάνει η ανοχή μας για χάρη της αγάπης και της ειρήνης, που αποτελούν το έργο και την αποστολή των οπαδών του Χριστού. γ) Μας υποδεικνύει επίσης το μέσον με το οποίο θα αποφύγουμε τις έριδες για να επικρατήσει η ειρήνη, και πως να νικάμε τον πονηρό με αγαθοεργίες και αυτοθυσίες. δ) Τέλος μας δείχνει τον τρόπο της με τον οποίο πρέπει να συμπεριφερόμαστε στους πονηρούς που εξαναγκάζουν με βία τους άλλους για το τι πρέπει να γίνει, ώστε να μη διαταραχθεί η ειρήνη και να ελκυστεί η αγάπη του πλησίον.

45. Τι συμπεραίνουμε από αυτά που ελέχθησαν;

Συμπεραίνουμε ότι ο Χριστιανός οφείλει να προσφέρει τον εαυτόν του σαν πρότυπο αυταπάρνησης, και να μην θεωρεί σαν αιτιολογία για αντεκδίκηση ούτε την προσβολή, ούτε την αρπαγή, ούτε την αδικία, ούτε την βία. Οφείλει μάλλον, με υποχώρηση σε κάθε τι που δεν το βλάπτει ηθικά, να δίνει στον αδελφό του ένα αξιομίμητο παράδειγμα, και να δείχνει έμπρακτα, ότι είναι η αγάπη του για εκείνον και η επιθυμία του να τον δει να διορθώνεται που ισχύουν και επικρατούν μέσα του αντί για την  επιθυμία της εκδίκησης και ανταπόδοσης, γιατί μόνον έτσι αποκαθίσταται η ειρήνη και έρχεται η βασιλεία του Θεού επί της γης.

46. Πως συμπληρώνει ο Σωτήρας την διάταξη του Μωσαϊκού Νόμου για την αγάπη και το μίσος;

Το κάνει ως εξής: «Ακούσατε ότι ειπώθηκε να αγαπήσεις τον πλησίον σου και να μισήσεις τον εχθρό σου».[1] Εγώ όμως σας λέω, να αγαπάτε τους εχθρούς σας, να ευλογείτε εκείνους που σας καταριόνται, να κάνετε το καλό σε εκείνους που σας μισούν, και να προσεύχεστε για εκείνους που σας επηρεάζουν και σας καταδιώκουν. Έτσι θα γίνετε υιοί του Πατέρα σας που είναι στον Ουρανό, ο οποίος ανατέλλει τον ήλιο του και για τους πονηρούς και για τους αγαθούς και βρέχει και για τους δίκαιους και για τους άδικους.

47. Τι διατάζει με την καινούργια αυτή εντολή ο Σωτήρας;

Διατάζει τα εξής: α) την τέλεια αγάπη για όλους τους ανθρώπους χωρίς διάκριση, ακόμη και για αυτούς που είναι ακραίοι πονηροί, και β) την εκδήλωση της αγάπης αυτής με την ανταπόδοση αγαθοεργιών αντί κακουργιών και αντεκδίκησης. Γιατί όταν ενεργούν με τον τρόπο αυτό τότε γίνονται οι πιστοί υιοί του επουράνιου Πατέρα τους, εφόσον πράττουν τα ίδια με Εκείνον που δεν ανταποδίδει κακό αντί καλού αλλά νικάει το κακό με το αγαθό.

48. Με τι λόγια αποδεικνύει ο Σωτήρας την ανάγκη της αγάπης;

Με τα εξής: «Εάν αγαπάτε εκείνους που σας αγαπούν τι μισθό θα έχετε; Δεν είναι το ίδιο που πράττουν και οι τελώνες; Και αν αγαπάτε μόνο τα αδέλφια σας, τότε τι περισσότερο πράττετε; Δεν κάνουν το ίδιο και οι εθνικοί; Ας είσαστε λοιπόν και εσείς τέλειοι, όπως είναι τέλειος και ο επουράνιος Πατέρας σας.»

49. Τι εντολές μας δίνει με τα λόγια αυτά ο Σωτήρας;

Μας δίνει δύο εντολές: α) Ότι οφείλουμε να αγαπάμε τους εχθρούς, για να αποκτήσουμε μισθό κοντά στον Θεό και να μην αποτύχουμε όπως και οι εθνικοί. Και β) ότι οφείλουμε να τελειοποιηθούμε και να γίνουμε τέλειοι, σύμφωνα με το πρωτότυπο της τελειότητας που είναι ο Θεός, τον οποίον αποκαλούμε Πατέρα, όταν γίνουμε τέλειοι στην  αγάπη. Γιατί εκείνος που αγαπάει τους εχθρούς του και μάλιστα τους ευεργετεί, είναι τέλειος στην αγάπη. Με αυτήν την τελευταία εντολή συμπληρώνει ο Σωτήρας μας  την νομοθεσία του Μωσαϊκού Νόμου για την αγάπη.

50. Σε ποια άλλη διδασκαλία μας οδηγεί ο Σωτήρας ύστερα από την συμπλήρωση των εντολών και διατάξεων της Ιουδαϊκής νομοθεσίας για την αγάπη;

Μας οδηγεί στην διδασκαλία της ελπίδας μας στον Θεό και μας διατάζει να κάνουμε τα πάντα για να ευαρεστήσουμε μόνο τον Θεό. Γιατί μόνον από εκείνον μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα λάβουμε την απόδοση του μισθού που αντιστοιχεί στα καλά έργα μας και μόνον σ’ Εκείνον μπορούμε να εναποθέτουμε την ελπίδα της σωτηρίας μας.

51. Πως αρχίζει ο Σωτήρας την διδασκαλία του για την εναπόθεση της ελπίδας μας στον Θεό;

Αρχίζει ο Σωτήρας μας ως εξής: «Προσέχετε την δικαιοσύνη σας, να μην την εργάζεσθε μπροστά στους ανθρώπους για να φανερωθείτε σ’ αυτούς, διαφορετικά δεν θα αποκτήσετε μισθό κοντά στον επουράνιο Πατέρα σας. Όταν λοιπόν δίνεις ελεημοσύνη, να μη την διαλαλείς στους γύρω σου, όπως κάνουν οι υποκριτές στις συναγωγές και στους δρόμους για να δοξαστούν από τους ανθρώπους. Αλήθεια σας λέω ότι δεν θα λάβουν μισθό. Όταν λοιπόν εσύ (ο χριστιανός) δίνεις ελεημοσύνη, ας μη γνωρίζει η αριστερά σου τι κάνει η δεξιά σου. Για να δίνεται η ελεημοσύνη σου στα κρυφά, και ο Πατέρας σου ο οποίος βλέπει τα κρυφά να σου ανταποδώσει τον μισθό σου στα φανερά.»

52. Τι εντολή μας δίνει ο Σωτήρας με τα λόγια αυτά;

Μας δίνει την εντολή να έχουμε την ελπίδα της ανταπόδοσης μισθού στον Θεό, γιατί Εκείνος βλέπει τα πάντα και αποδίδει στον κάθε ένα τον μισθό που αντιστοιχεί στην εργασία του. Επίσης μας συμβουλεύει να κάνουμε το καλό για χάρη του καλού και όχι για να μας δούνε οι άνθρωποι. Γιατί όσοι διαφημίζουν γύρω τους τις αγαθοεργίες τους τις κάνουν για να δοξαστούν από τους ανθρώπους και όχι από τον Θεό. Για τον λόγο αυτό δεν θα λάβουν κανένα μισθό για αγαθοεργία, γιατί δεν έκαναν το καλό για χάρη του καλού, και δεν εναπόθεσαν την ελπίδα τους στην θεία ανταπόδοση μισθού.

53. Πια άλλη εντολή μας δίνει ο Σωτήρας σχετικά με την ελπίδα μας στον Θεό;

Είναι η εξής: «Όταν προσεύχεσαι, να μην είσαι όπως οι υποκριτές, που αρέσκονται να στέκονται και να προσεύχονται στις συναγωγές και στις γωνίες των πλατειών, για να προβληθούν στους ανθρώπους. Αλήθεια σας λέω, ότι θα λάβουν την ανταμοιβή τους. Εσύ, όμως, όταν προσεύχεσαι, να μπαίνεις στο ιδιαίτερο δωμάτιό σου, να κλείνεις την πόρτα σου, και να προσεύχεσαι στον Πατέρα σου στα κρυφά, και ο Πατέρας σου που βλέπει τα κρυφά θα σου ανταποδώσει στα φανερά.»

54. Τι διατάζει με τα λόγια αυτά ο Σωτήρας;

Ότι η προσευχή είναι προϊόν της ελπίδας στον Θεό και έκφραση της καρδιάς που λατρεύει τον Θεό, και ότι πρέπει να είναι αληθινή και απροσποίητη, γιατί μόνο μια τέτοια προσευχή και λατρεία υψώνεται στον Θεό, ο οποίος βλέπει εκείνον που προσεύχεται στα κρυφά και τον ανταμείβει στα φανερά και στο παρόν και στο μέλλον. Η επιδεικτική όμως λατρεία είναι ανάξια για τον Θεό και αποδοκιμάζεται από Εκείνον, ενώ εκείνοι που την προσφέρουν αποβλέπουν στους ανθρώπους για την ανταμοιβή τους και δεν έχουν την ελπίδα τους στραμμένη στον Θεό, αλλά κάνουν τα πάντα για να προβληθούν στους ανθρώπους.

55. Τι παραγγέλνει ο Σωτήρας για τον τρόπο της προσευχής;

Παραγγέλνει τα εξής: «Όταν προσεύχεστε να μην «βαττολογείτε» (φλυαρείτε), όπως οι εθνικοί, γιατί νομίζουν ότι θα εισακουστούν με την πολυλογία τους. Να μην εξομοιωθείτε μαζί τους, γιατί γνωρίζει ο Πατέρας σας τις ανάγκες τις οποίες έχετε πριν του τις ζητήσετε.

56. Τι εντολές παίρνουμε από τα ανωτέρω λεγόμενα;

Να μην λέμε ανοησίες (μωρολογούμε), αλλά να μιλάμε σεμνά (σεμνολογούμε) και να προσευχόμαστε με τον προσήκοντα τρόπο που αρμόζει σε πιστό που ελπίζει στον Θεό και αποβλέπει σ’ Εκείνον. Και ο Θεός σαν Πατέρας θα μας δώσει αυτά που έχουμε ανάγκη, επειδή προβλέπει τις ανάγκες μας πριν του τις παρουσιάσουμε.

57. Ποιόν τύπο προσευχής μας έδωσε ο Σωτήρας;

Μας έδωσε τον τύπο της Κυριακής Προσευχής, Το Πάτερ ημών.

(στο επόμενο η συνέχεια, για την Κυριακή Προσευχή)

---

[1] Το πρώτο μέρος αυτής της πρότασης , το «Να αγαπήσεις τον πλησίον σου», βρίσκεται στο Λευϊτ. 19:18, όπου γίνεται λόγος για ομόφυλους και ομοεθνείς, και προσήλυτους. Τους οποίους οφείλει ο Ιουδαίος να αγαπάει. Το δεύτερο όμως μέρος δεν βρίσκεται αυτολεξεί όπως διατυπώθηκε από τον Σωτήρα, αλλά εξάγεται από το πνεύμα των σχετικών χωρίων της Ιουδαϊκής νομοθεσίας.  

Χ ριστιανική ηθική(2)

Χ Ρ Ι Σ Τ Ι Α Ν Ι Κ Η  Η Θ Ι Κ Η

Α Γ Ι Ο Υ  Ν Ε Κ Τ Α Ρ Ι Ο Υ  Π Ε Ν Τ Α Π Ο Λ Ε Ω Σ

Μεταγλώττιση στην νεοελληνική

του

Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Διον. Δράγα, Δθ. Δφ. Δθ.

Κεφαλαιο 1. Ο Ηθικός Νόμος

§1. Προλογικα για τόν ηθικό νόμο

1. Με τι λόγια διατύπωσε ο Σωτήρας μας την αγάπη που οφείλουμε στο Θεό;

Με τα εξής: «Να αγαπήσεις τον Κύριο και Θεό σου με όλη την καρδιά σου, και με όλη την ψυχή σου, και με όλη την ισχύ σου και με όλη τη διάνοιά σου» (Λουκ. 10:27 και Ματθ. 22:37).

2. Πως ονομάζει ο Σωτήρας την αγάπη για τον Θεό;

Την ονομάζει πρώτη και μεγάλη εντολή.

3. Με τι λόγια διατύπωσε ο Σωτήρας μας την αγάπη που οφείλουμε στον πλησίον μας;

Με τα εξής: «Να αγαπήσεις τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου».

4. Πως την θεωρεί την εντολή αυτή ο Σωτήρας μας;

Την θεωρεί σαν την δεύτερη εντολή.

5. Τι είπε ο Κύριος για τις δύο αυτές εντολές της αγάπης για τον Θεό και για τον πλησίον;

Είπε ότι, «Από αυτές τις δυο εντολές κρέμεται όλος ο νόμος και οι προφήτες» (Ματθ. 23:39-40).

6. Ποιόν νόμο εννοεί εδώ ο Σωτήρας;

Εννοεί τον νόμο που δόθηκε από τον Θεό μέσω του Μωυσή στο όρος Σινά της Αραβίας.

7. Πως ονομάζεται ο νόμος αυτός;

Ονομάζεται Δεκάλογος, επειδή περιέχει δέκα μεγάλες εντολές.

8. Τι διατάζεται με τις δέκα αυτές εντολές;

Διατάζεται η αγάπη για τον Θεό και η αγάπη για τον πλησίον. Στην 1^η, 2^η, 3^η και 4^η εντολή διατάζεται η αγάπη για τον Θεό. Στις υπόλοιπες 6 διατάζεται η αγάπη για τον πλησίον.

9. Που ήταν γραμμένες οι εντολές αυτές και από ποιόν γράφτηκαν;

Οι 10 εντολές ήταν γραμμένες επάνω σε δύο πλάκες και γράφτηκαν από τον Θεό. Στην μια πλάκα ήταν γραμμένες οι 4 εντολές που διάταζαν την αγάπη για τον Θεό, και στην άλλη, οι υπόλοιπες 6 που διάταζαν την αγάπη για τον πλησίον.

10. Με ποια σειρά διατάχτηκαν οι 10 εντολές;

Με την εξής σειρά:

§2. ΟΔεκαλογος, ή οι δεκα εντολες του νομου του θεου[1]

α) Εγώ είμαι ο Κύριος ο Θεός σου. Να μην υπάρχουν άλλοι θεοί για σένα εκτός από εμένα.

β) Να μην κατασκευάσεις κανένα είδωλο για τον εαυτό σου, ούτε κανένα ομοίωμα, από όσα βρίσκονται πάνω στον ουρανό ή κάτω στη γη, και από όσα βρίσκονται στα ύδατα κάτω από τη γη.[2]

γ) Να μην χρησιμοποιήσεις το όνομα του Κυρίου του Θεού σου μάταια. Γιατί δεν θα απαλλάξει ο Κύριος ο Θεός σου εκείνον που χρησιμοποιεί το όνομά του μάταια.

δ) Να θυμάσαι την ημέρα του Σαββάτου και να την αγιάζεις (ξεχωρίζεις). Για 6 μέρες να εργάζεσαι, και να ασχολείσαι με τις εργασίες σου. Την 7^η όμως μέρα του Σαββάτου να την αφιερώνεις στον Κύριο τον Θεό σου.

ε) Να τιμάς τον Πατέρα σου και την Μητέρα σου, για να γίνονται όλα καλά για σένα και για να ζήσεις πολλά χρόνια πάνω στη γη.[3]

στ) Να μη φονεύσεις.

ζ) Να μην μοιχεύσεις.[4]

η) Να μην κλέψεις.

θ) Να μην ψευδομαρτυρήσεις εναντίον του πλησίον σου με ψεύτικη μαρτυρία.

ι) Να μην επιθυμήσεις τη γυναίκα του πλησίον σου,[5] ούτε την οικία του, ούτε το αγρόκτημά του, ούτε το παιδί του, ούτε την μικρή  κόρη του, ούτε το βόδι του, ούτε το υποζύγιό του, ούτε κανένα κατοικίδιό του, αλλά και ούτε και τίποτε που ανήκει στον πλησίον σου.[6]

§3. Εξήγηση των δεκα εντολων

Η Πρώτη Εντολή

α) Εγώ είμαι ο Κύριος ο Θεός σου. Να μην υπάρχουν άλλοι θεοί για σένα εκτός από εμένα.

11. Τι μας διδάσκει η πρώτη εντολή;

 Η 1^η εντολή του Θεού διδάσκει, ότι μόνο ένας είναι ο Θεός που έδωσε τον νόμο και έκανε τα θαύματα, τα οποία είδαν με τα μάτια τους οι Ισραηλίτες, και ότι εκτός από αυτόν δεν υπάρχει άλλος Θεός. Επίσης, διατάζει να μην υπάρχει άλλος Θεός που θα είναι θεός τους, γιατί όλοι οι άλλοι θεοί είναι ψεύτικοι. Αυτόν, λοιπόν, τον μόνο Θεό οφείλουν να λατρεύουν, να προσκυνούν και να αγαπάνε.

12. Ο Νόμος αυτός του Μωυσή έχει το ίδιο κύρος και για τους Χριστιανούς;

Μάλιστα. Επειδή ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός είπε, ότι δεν ήλθε για να καταλύσει τον νόμο και τους προφήτες, αλλά για να εκπληρώσει. «Αλήθεια σας λέω, μέχρι ότου καταλυθεί ο ουρανός και η γη, ούτε ένα ιώτα ούτε μια οξεία δεν θα καταλυθεί από τον νόμο, μέχρις ότου γίνουν όλα αυτά» (Ματθ. 5:17).

13. Ποιοι παραβαίνουν την εντολή αυτή;

α) Όσοι την αθετούν, β) όσοι πέφτουν στην πολυθεΐα, γ) οι μάγοι, οι απατεώνες, οι εγγαστρίμυθοι, τα μέντιουμ, οι οιωνοσκόποι και όσοι τους συμβουλεύονται, δ) οι δεισιδαίμονες, ε) οι αιρετικοί, 6) οι πανθεϊστές, 7) όσοι αρνούνται τη σχέση του Θεού με τον κόσμο, την θεία πρόνοια και όλες τις θείες ενέργειές του για την σωτηρία του ανθρώπου.

14. Πως μπορούμε να τηρήσουμε αυτή την εντολή χωρίς να αποτύχουμε;

Μπορούμε να επιτύχουμε την τήρηση της πρώτης εντολής α) με το να αποβάλλουμε κάθε πρόληψη και δεισιδαιμονία, να  αποδεχτούμε με αγάπη την αλήθεια που μας αποκαλύφθηκε και να αφοσιωθούμε σ’ αυτήν με πίστη, ελπίδα και αγάπη, και β) με το να ακολουθήσουμε τον Σωτήρα που μας καθοδηγεί στην αλήθεια και μας ενισχύει στην τήρηση των εντολών του.

Η Δεύτερη Εντολή

β) Να μην κατασκευάσεις κανένα είδωλο για τον εαυτό σου, ούτε κανένα ομοίωμα, από όσα βρίσκονται πάνω στον ουρανό ή κάτω στη γη, και από όσα βρίσκονται στα ύδατα κάτω από τη γη.

15. Τι μας διατάζει η δεύτερη εντολή;

Μας απαγορεύει να κατασκευάσουμε και να προσκυνήσουμε είδωλα των ψεύτικων θεών, που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα αλλά είναι πλάσματα της ανθρώπινης φαντασίας.

16. Ποιοι παραβαίνουν την εντολή αυτή;

α) Όσοι πέφτουν στην ειδωλολατρία, στην φυσιολατρία και στην λατρεία της κτίσης.

β) Όσοι λατρεύουν τον Μαμωνά, στον οποίον θυσιάζουν τα πιο ιερά και όσια, δηλ. την δικαιοσύνη, το έλεος και την πίστη, και προσφέρουν σαν θυσία την καρδιά τους και κάθε ευγενές συναίσθημα.

γ) Όσοι στήνουν είδωλα μέσα στις καρδιές τους, αποβάλλουν την αγάπη για τον Θεό, και προσφέρουν την λατρεία που οφείλουμε στον Θεό στα είδωλα της καρδιάς τους.

17. Ποιοι μπορούν να θεωρηθούν παραβάτες της εντολής αυτής;

Όσοι αποδίδουν στη φύση θεία ιδιώματα και την θεοποιούν. Επίσης, όσοι θεοποιούν τους εαυτούς τους, έτσι ώστε εμπιστεύονται μόνο τον εαυτόν τους και ελπίζουν στη δύναμη του πλούτου τους. Αλλά και όσοι είναι δεισιδαίμονες.

18. Η προσκύνηση της εικόνας του Θεού που μας αποκαλύφθηκε αντιβαίνει στο πνεύμα της δεύτερης εντολής;

Όχι βέβαια. Διότι η δεύτερη εντολή απαγορεύει την ειδωλολατρία των ψεύτικων θεών, όχι όμως και την προσκύνηση της εικόνας του αληθινού Θεού που απεικονίζεται στο πρόσωπο του Σωτήρα μας Ιησού Χριστού εξαιτίας  της αγάπης του προς αυτόν. Η εικόνα του Σωτήρα μας Χριστού δεν είναι είδωλο ψεύτικου και ανύπαρκτου θεού, ούτε ένα θεοποιημένο άγαλμα. Δεν προσφέρεται λατρεία σ’ αυτήν, αλλά τιμητική προσκύνηση, η οποία αναφέρεται στο πρωτότυπο. Το είδωλο χωρίζει τον λάτρη του από τον αληθινό Θεό. Η εικόνα όμως του Σωτήρα μας, της Θεοτόκου και όλων των αγίων μας ανεβάζουν στον μόνο αληθινό Θεό, ο οποίος δόξασε όλους εκείνους που τον λάτρεψαν και παραδόθηκαν σ’ Αυτόν με πίστη, ελπίδα και αγάπη. Κατά συνέπεια, επειδή οι εικόνες μας ανεβάζουν στον μόνον αληθινό Θεό, και δεν μας απομακρύνουν από Αυτόν, και επειδή δεν είναι είδωλα ψεύτικων θεών, αλλά εικόνες του αληθινού Θεού, και εφόσον η δεύτερη εντολή με το να μας απαγορεύει την λατρεία της κτίσης και την φυσιολατρία, επιζητάει την προσήλωσή μας στον μόνον αληθινό Θεό, η προσκύνηση των εικόνων όχι μόνο δεν αντιβαίνει στο πνεύμα της εντολής, αλλά και συμφωνεί πλήρως με αυτό διότι ανεβάζει το πνεύμα στον μόνον αληθινό Θεό και για αυτόν ακριβώς τον λόγο επιτρέπεται.

Η Τρίτη Εντολή

γ) Να μην χρησιμοποιήσεις το όνομα του Κυρίου του Θεού σου μάταια. Γιατί δεν θα απαλλάξει ο Κύριος ο Θεός σου εκείνον που χρησιμοποιεί το όνομά του μάταια.

19. Τι απαγορεύει η εντολή αυτή;

Απαγορεύει να αναφέρουμε το όνομα του Θεού σε κάθε περίπτωση που θέλουμε να επιβεβαιώσουμε την αλήθεια των λόγων μας, διότι αυτό είναι ανάξιο για το θείο μεγαλείο. Όταν όμως η επίκληση του ονόματος του Θεού γίνεται για να αποδοθεί σ’  Αυτόν η δόξα, ο αίνος και η ευχαριστία, τότε δεν ισχύει καμιά απαγόρευση, γιατί ο σκοπός της απαγόρευσης ήταν η διατήρηση της ευλάβειας προς το όνομα του Θεού.

20. Ποιοι παραβαίνουν την εντολή αυτή;

α) Οι βλάσφημοι, β) οι ψεύδορκοι και επίορκοι, και γ) οι ψευδοπροφήτες.[7]

21. Σύμφωνα με την εντολή αυτή, επιτρέπεται να ορκιζόμαστε;

Μάλιστα. Ο αληθινός όρκος που παίρνει κανείς για να διαβεβαιώσει την αλήθεια ενώπιον της προϊστάμενης αρχής επιτρέπεται. Διότι στην περίπτωση αυτή, όχι μόνο δεν προβάλλεται κάποια ανευλάβεια με την επίκληση του ονόματος του Θεού σαν διαβεβαίωση και πίστωση της αλήθειας, αλλά αντίθετα προβάλλεται η μέγιστη ευλάβεια όταν προφέρεται το όνομα του Θεού, επειδή όλοι σηκώνονται και ακούνε με θρησκευτική ευλάβεια το θείο όνομα. Για τον λόγο αυτόν, λοιπόν, επιτρέπεται ο όρκος, επειδή έχει θρησκευτικό χαρακτήρα και προβάλλει ευλάβεια και τιμή για το θείο όνομα. Πρέπει όμως να γίνεται πάντοτε με θρησκευτική ευλάβεια, με καθαρή συνείδηση, με φόβο Θεού, και με κάθε ειλικρίνεια, γιατί αλίμονο σ’ αυτούς που χρησιμοποιούν το όνομα του Θεού μάταια, δηλ. για να εξυπηρετήσουν τη δική τους ιδιοτέλεια, για να κλέψουν και να αρπάξουν, και για τόσους άλλους πονηρούς σκοπούς.[8]

Η Τέταρτη Εντολή

δ) Να θυμάσαι την ημέρα του Σαββάτου και να την αγιάζεις (ξεχωρίζεις). Για 6 μέρες να εργάζεσαι, και να ασχολείσαι με τις εργασίες σου. Την 7^η όμως μέρα του Σαββάτου να την αφιερώνεις στον Κύριο τον Θεό σου.

22. Τι διατάζει η τέταρτη εντολή;

Η εντολή αυτή διατάζει να μην ξεχνάμε το καθήκον μας απέναντι στον Θεό, αλλά να αφιερώνουμε την έβδομη ημέρα της εβδομάδας στον αγιασμό του θείου Oνόματος. Είναι άξιο και δίκαιο να λατρεύουν τα κτίσματα τον Δημιουργό τους πάντοτε και καθημερινά. Ιδιαίτερα όμως, οφείλουν να το κάνουν αυτό την ημέρα που είναι αφιερωμένη στον Θεό. Οι Χριστιανοί, τηρούν σαν τέτοια ημέρα την ημέρα της αναστάσεως του Κυρίου Ιησού Χριστού, την Κυριακή.

23. Με ποια συμπεριφορά αγιάζουμε την ημέρα της Κυριακής;

Με την συμπεριφορά που υπαγορεύει ο σκοπός της ημέρας που έχει αφιερωθεί στον Θεό. Δηλαδή, με το να αινούμε και να ευλογούμε τον Θεό στην Εκκλησία  και στην οικία μας, αλλά και με το να πράττουμε όσα είναι αληθινά, όσα σεμνά, όσα δίκαια, όσα αγνά, όσα φιλικά, όσα οικοδομητικά. Επίσης, όσα συνδέονται με την αρετή και τον έπαινο (Φιλ. 4:8).

24. Ποιοι αμαρτάνουν σε σχέση με την εντολή αυτή;

α) Εκείνοι που ξεχνούν να αγιάσουν (ξεχωρίσουν) την ημέρα του Κυρίου, και την κάνουν σαν μια από τις άλλες. Εκείνοι που από έλλειψη αγάπης για τον Θεό παραδίνουν τον εαυτόν τους στις βιοτικές ασχολίες για να αυξήσουν τα πλούτη τους, ή για να περιποιηθούν τον εαυτόν τους μέσω της ηδονικής απόλαυσης της ζωής. β) Εκείνοι που βεβηλώνουν την ημέρα του Κυρίου με ανόσιες πράξεις. γ) Εκείνοι που αποφεύγουν την κοινή λατρεία των πιστών και δεν έρχονται στις κοινές προσευχές στην Εκκλησία.

Η Πέμπτη Εντολή

ε) Να τιμάς τον Πατέρα σου και την Μητέρα σου, για να γίνονται όλα καλά για σένα και για να ζήσεις πολλά χρόνια πάνω στη γη.

25. Τι εντέλλεται ο Θεός με την πέμπτη εντολή;

Με την πέμπτη εντολή ο Θεός μας προστάζει να τιμάμε τους γονείς μας. Η απόδοση τιμής στους γονείς  είναι το πρώτο δείγμα της ευγνωμοσύνης των παιδιών, τα οποία οφείλουν το είναι τους και το καλό είναι τους μετά τον Θεό στους γονείς τους. Για αυτό τον λόγο οφείλουν μετά τον Θεό να τιμάνε και να αγαπάνε  τους γονείς τους. Η τιμή και η αγάπη για τους γονείς είναι η αφετηρία της αγάπης για τον Θεό και τον πλησίον. Όποιος αρχίζει να αγαπάει και να σέβεται τους γονείς του, γρήγορα οδηγείται στην αγάπη και στον σεβασμό για τον Θεό και τον πλησίον (Εφ. 6:4 και Σοφ. Σειράχ 3:8).

26. Ποιοι παραβαίνουν την εντολή αυτή;

α) Τα παιδιά που δεν σέβονται και δεν τιμούν τους γονείς τους.

β) Τα παιδιά που δεν υποστηρίζουν τους γονείς τους στα γηρατειά τους.

γ) Τα παιδιά που δεν εμπιστεύονται τους γονείς τους.

δ) Τα παιδιά που ατιμάζουν τους γονείς τους.

ε) Τα παιδιά που δεν συντηρούν τους πτωχούς γονείς τους.

ς) Τα παιδιά που είναι αγνώμονα και αχάριστα.

  

27. Τι υπόσχεται ο Θεός σ’ αυτούς που τηρούν την εντολή αυτή;

Υπόσχεται ευδαιμονία και μακροβιότητα, γιατί μετά την εντολή ακολουθεί η υπόσχεση, «για να απολαύσεις όσα είναι καλά, και για να γίνεις μακροχρόνιος επάνω στην γη.

28. Τι συμπεραίνουμε για αυτούς που δεν τηρούν την εντολή αυτή;

Ότι σ’ αυτούς θα συμβούν όλα τα αντίθετα, δηλαδή θα γίνουν δαιμονισμένοι και ολιγόχρονοι επάνω στην γη.

Η Έκτη Εντολή

στ) Να μη φονεύσεις

29. Τι προστάζει ο Θεός με την έκτη εντολή;

Απαγορεύει τον φόνο του πλησίον, δηλαδή την αφαίρεση της ζωής του πλησίον με οιοδήποτε μέσο, ή τρόπο, ή όργανο.

30. Ποιοι παραβαίνουν την εντολή αυτή;

1) Οι φονιάδες, 2) όσοι υπονομεύουν την ζωή των άλλων με ποικίλα μέσα, δηλαδή 3)  όσοι αφαιρούν τα μέσα συντηρήσεως τους, 4) όσοι αφαιρούν την υπόληψή τους, 5) όσοι τους αφήνουν να καταστραφούν, 6) όσοι χαίρονται για την δυστυχία του πλησίον, 7) όσοι μισούν τον πλησίον τους διότι σύμφωνα με την Γραφή «όποιος μισεί τον αδελφό του είναι ανθρωποκτόνος» (Α Ιωάννου 3:15), και όλοι οι συνεργάτες του φόνου, όσοι είτε με λόγια είτε με έργα, είτε με σκέψεις συνεργάστηκαν για την αφαίρεση της ζωής του πλησίον τους.

31. Ποιοι άλλοι μπορούν να θεωρηθούν συνεργοί φόνου;

1) Οι άδικοι κριτές που καταδικάζουν τον αθώο γνωρίζοντάς το. 2) Οι βαρύθυμοι και απάνθρωποι δεσπότες που πιέζουν τους δούλους τους με βαριά έργα και τους βασανίζουν με ποικίλους τρόπους έτσι ώστε με βία να εξαντληθεί η ζωή τους. 3) Όσοι αυτοκτονούν και γίνονται φονιάδες του εαυτού τους, και 4) οι μονομάχοι που αλληλοσπαράζονται για λόγους ψεύτικης φιλοτιμίας.

Η Έβδομη Εντολή

ζ) Να μην μοιχεύσεις.

32. Τι διατάζει ο Θεός με την εντολή αυτή;

Διατάζει τον σεβασμό των συζυγικών δεσμών. Απαγορεύει την προσβολή του τίμιου γάμου, αλλά και κάθε πράξη που στρέφεται ενάντια στον ηθικό νόμο της συζυγίας, θεωρώντας αυτές αθέμιτες και ανόσιες. Επίσης, ζητάει η εντολή αυτή από τους αληθινούς οπαδούς του νόμου να ζουν αγνά και με σωφροσύνη ή ως έγγαμοι ή ως άγαμοι.

33. Ποιοι αμαρτάνουν σε σχέση με την εντολή αυτή;

Όσοι ξεχνούν την εντολή αυτή και παραδίδουν τον εαυτόν τους σε κάθε είδος ασωτίας, επιθυμίας και ακολασίας.

Η Όγδοη Εντολή

η) Να μην κλέψεις.

34. Τι διατάζει ο Θεός με την εντολή αυτή;

Διατάζει να μην αφαιρέσει κανείς την περιουσία του πλησίον με οποιονδήποτε τρόπο, και απαγορεύει κάθε είδος κλοπής και αδικίας, ή φανερής, ή κρυφής.

35. Ποιοι παραβαίνουν την εντολή αυτή;

1) Οι ληστές και οι κλέφτες που αφαιρούν την περιουσία των άλλων, 2) οι ιερόσυλοι που αφαιρούν τα αφιερώματα και τις περιουσίες των εκκλησιών, 3) όσοι εκμεταλλεύονται τις δυστυχίες των ανθρώπων και τους απογυμνώνουν, 4) όσοι αντιποιούνται ξένα πράγματα, 5) οι απατεώνες έμποροι που ψεύδονται για να εξαπατήσουν τον πλησίον τους και να σφετεριστούν τα χρήματά του, αλλά και όλοι εκείνοι που εξαπατούν με κάθε τρόπο και πρόσχημα τον πλησίον τους και τους αφαιρούν τα χρήματά τους.

36. Ποιοι άλλοι θεωρούνται κλέφτες;

1) Όσοι με δόλο αφαιρούν ποσά από τον δημόσιο πλούτο τον οποίον διαχειρίζονται, 2) οι πληρωμένοι δικαστές, και 3) όσοι ζητούν πρόσθετη αμοιβή για να εκτελέσουν το καθήκον τους που τους έχει επιβληθεί.

Η Ένατη Εντολή

θ) Να μην ψευδομαρτυρήσεις εναντίον του πλησίον σου με ψεύτικη μαρτυρία.

37. Τι διατάζει ο Θεός με την ένατη εντολή;

Με την εντολή αυτή απαγορεύει ο Θεός την ψευδομαρτυρία κατά του πλησίον μας, και κάθε αρνητική διάθεση σε σχέση με αυτόν που είναι προσβλητική για αυτόν και διακυβεύει την τιμή του, ή βλάπτει την ζωή του και την περιουσία του.

38. Ποιοι παραβαίνουν την εντολή αυτή;

1) Οι ψευδοπροφήτες, 2) οι συκοφάντες, και 3) οι κουτσομπόληδες και οι ψεύτες.

Η Δέκατη Εντολή

ι) Να μην επιθυμήσεις τη γυναίκα του πλησίον σου, ούτε την οικία του, ούτε το αγρόκτημά του, ούτε το παιδί του, ούτε την κόρη του, ούτε το βόδι του, ούτε το υποζύγιό του, ούτε κανένα κατοικίδιό του, αλλά και ούτε και τίποτε που ανήκει στον πλησίον σου.

39. Τι διατάζει ο Θεός με την δέκατη εντολή;

Με την εντολή αυτή απαγορεύει ο Θεός να εποφθαλμιούμε τα αγαθά του πλησίον μας και να τα επιθυμούμε, γιατί με την επιθυμία συλλαμβάνεται και γεννιέται η αμαρτία, η οποία με την σειρά της γεννάει τον θάνατο όταν εκτελείται. Με την απαγόρευση αυτή, επιζητείται η αφαίρεση της αφορμής για αμαρτία και αποκοπή της αφορμής αυτής από την ρίζα της (Ιακ. 1:15).

---

[1] Πρβλ. το Δευτερονόμιο 5:6-21, όπου ο Δεκάλογος διαφέρει κάπως από τον Δεκάλογο στο Έξ. 20. Μερικοί υποστηρίζουν ότι η διαφορά αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι συντρίφτηκαν οι πρώτες δύο πλάκες και θέλησε ο Θεός να μεταβάλει κάπως τις εντολές στις δεύτερες πλάκες. Άλλοι λένε ότι οφείλεται σε αποσαφήνιση, ή ότι έγινε για να υπενθυμίζει στους Ισραηλίτες την ανομία τους (Έξ. 32:19 και 32:1, 4, 22).    

[2] Οι Ρωμαιοκαθολικοί και οι Λουθηρανοί ενώνουν τις δύο πρώτες εντολές σε μία και για να αναπληρώσουν τον αριθμό των δέκα διαιρούν την δέκατη εντολή σε δύο –η ένατη γίνεται «να μην επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου», και η δέκατη, «να μην επιθυμήσεις την οικία του πλησίον σου...» Την διαίρεση αυτή ακολούθησε εσφαλμένα και ο Μητροφάνης Κριτόπουλος στην Ομολογία της Ανατολικής Εκκλησίας (κ. 6). Η υποδιαίρεση αυτή είναι εσφαλμένη για δύο λόγους, 1ον διότι δεν είναι ορθολογικά σωστή, και 2ον, δεν ακολουθεί την αρχαία παράδοση, την εβραϊκή και την πατερική

[3] Στο εβραϊκό κείμενο λείπει το «για να γίνονται όλα καλά για σένα» από τον Δεκάλογο της Εξόδου (20:12). Υπάρχει όμως στον Δεκάλογο του Δευτερονομίου (5:16) μετά από την φράση «για να ζήσεις πολλά χρόνια.»

[4] Οι Εβδομήκοντα άλλαξαν στο σημείο αυτό την τάξη. Αρίθμησαν ως έκτη την εντολή «να μην μοιχεύσεις», έβδομη την «να μην κλέψεις» και όγδοη την «να μην φονεύσεις.»

[5] Το εβραϊκό κείμενο έχει το εξής στο σημείο αυτό: «Να μην επιθυμήσεις την οικία του πλησίον σου, να μην επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου, ούτε το παιδί του, ούτε την μικρή κόρη του, ούτε το βόδι του, ούτε το γάιδαρο του, ούτε  οτιδήποτε ανήκει στον πλησίον σου.» Στον Δεκάλογο του Δευτερονομίου (5:18) λέγει τα εξής: «Να μην επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου, ούτε να ανοίξει η όρεξή σου για την οικία του πλησίον σου, ούτε για τον αγρό του, ούτε το παιδί του ούτε την μικρή κόρη του, ούτε το βόδι του, ούτε τον γάιδαρό του, ούτε οτιδήποτε άλλο είναι του πλησίον σου.»Από αυτό φαίνεται ότι όλες οι επιθυμίες αναφέρονται στην ίδια εντολή, γιατί αν ήσαν δύο τότε ο Μωυσής θα εθεωρείτο ένοχος αταξίας γιατί στην Έξοδο αναφέρει πρώτα την επιθυμία της οικίας, ενώ στο Δευτερονόμιο αναφέρει πρώτα την επιθυμία της γυναίκας (Κατήχησις Πλάτωνος).

[6] Πολλοί λέγουν ότι οι τέσσερις πρώτες εντολές, που περιέχουν τα καθήκοντα προς τον Θεό, ήταν  γραμμένες στην μία πλάκα, ενώ οι άλλες έξι, που περιέχουν τα καθήκοντα προς τον πλησίον, ήταν στην άλλη. Όμως ο Φίλων ο Ιουδαίος (βλ. Βιβλίο Α περί Δεκάλογου) βάζει πέντε εντολές σε κάθε πλάκα, έτσι ώστε η πρώτη να τελειώνει σ’ εκείνη που λέει «Να τιμάς τον πατέρα σου...κτλ», και η δεύτερη να αρχίζει από την εντολή «Να μην φονεύσεις.»

[7] Δευτερονόμιο 6:16, Λευιτικό 24:16, 19:12, και Έξοδος 20:8. 

[8] Η Αγία Γραφή απαιτεί ρητά την εκπλήρωση των υποσχέσεων και των όρκων ( Αριθμοί 30:2, Δευτερονόμιο 23:22,24), επειδή όμως γίνονται πολλές υποσχέσεις και όρκοι με προπέτεια (αδιακρισία) προς βλάβη του ιδίου ή του πλησίον, όπως ήταν όρκος του Ηρώδη (Ματθ. 14:9) και εκείνων που ζητούσαν να θανατώσουν τον Απόστολο Παύλο (Πράξεις 32:12), είναι προτιμότερο σε τέτοιες περιστάσεις να ακυρώνεται ο παράνομος όρκος, παρά να πράττεται το κακό. Όσον αφορά στον νόμιμο όρκο, όχι μόνο τον διατάζει ο Θεός (Έξοδος 22:11, Δευτερονόμιο 6:13), αλλά και τον μεταχειρίσθηκε ο ίδιος για να βεβαιώσει τις επαγγελίες (υποσχέσεις) του, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος (Προς Εβραίους 6:13-18). Επίσης στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη αναφέρονται  άγιοι άνδρες που πήραν όρκο (βλ. Β Κορινθίους 1:23 και αλλαχού). Ίσως όμως να φέρει κανείς ένσταση: Γιατί λοιπόν απαγορεύει ο Χριστός τον όρκο (Ματθ. 5:34-37 και Ιακώβ. 5:12); Θα απαντήσουμε, με βάση την Κατήχηση Πλάτωνος, ότι ο σκοπός του Χριστού δεν ήταν να απαγορεύσει τον νόμιμο και αναγκαίο όρκο, αλλά να εμποδίσει εκείνους τους όρκους που γίνονται μάταια και χωρίς ανάγκη, αλλά και εκείνους τους οποίους ορκίζονται με αδιακρισία οι Εβραίοι πάνω σε κτίσματα και για τους οποίους ελέγχονται συνεχώς (Ματθ. 5:34, 23:16-22, και Ιερεμίας 5:7).